Blog beginnend op
vrijdag de dertiende
Maart 2020.
vrijdag de dertiende
Maart 2020.
Spannende tijden
Wat is er aan de hand met onze veilige, vredige, onoverwinnelijke Westerse welvaart? Waanzin!
‘Of ik een voorbeeldblog kan
schrijven.’ Zo klinkt de meest evidente vraag in mijn mailbox.
Ik vind de studentensuggestie niet alleen briljant. Ik zie er een uitdaging in.
‘Deal’ zeg ik. Waarom niet? Als een docent zijn verwachtingen niet kan tonen,
dan is het een flutdocent. Eén studente oppert een bezwaar: ‘meneer, u mag het gras
voor onze voeten niet wegmaaien.’ Tja, terecht. De onderwerpen die tijdens de coronacrisis en tijdens de les de revue passeren, zijn evenwel schier
oneindig, toch mag mijn essay zich niet beperken tot één thema. Daar kan ik mee
leven.
Hier gaan we.
Vrijdag, 13 maart 2020.
Dialectiek in vol ornaat
Dirk Holemans die ik zeer graag lees, van Denktank Oikos omschrijft de pandemie als een 'schok die we niet zagen aankomen, hoewel die in de sterren geschreven stond.' In mijn dagdagelijkse omgeving zie ik extreme reacties die eigen zijn aan paniek, niet aan veerkrach. Mochten ze kunnen, zouden Karl Marx en Wilhelm Friedrich Hegel zeker dialectisch filosoferen over de reacties en concluderen dat het om these en antithese gaat. Solidariteit versus egoïsme. Overheid versus burger. Werkgever versus werknemer. Rijk versus arm. Gehoorzaam versus burgerlijke contestatie. Mens versus milieu. Partners en kinderen. We zullen onszelf na deze crisis opnieuw moeten uitvinden. Onszelf, dat zijn onze instellingen, onze instanties en onze infrastructuur. Als die zich aan de pandemie aanpassen, komt de synthese. Dat zal gepaard gaan met het geglobaliseerde verhaal dat uitgebreider is dan deze ziekte: het klimaat, de voedselvoorziening, de biodiversiteit en de mondiale sociale ongelijkheid zullen in rekening gebracht moeten worden.Niveau houden
Eerst is er de these. Dat is enerzijds, het opleggen roosters. Het leven moet zich in stand houden buiten de schoolmuren. Leerrendementen mogen niet verlagen. Sporters moeten hun niveau houden. Trainingsschema's worden overhoop gegooid. Docenten bedenken nieuwe opdrachten. Ouders leggen hun kinderen studieritmes op, zitten samen aan tafel om Frans en Wiskunde op niveau te houden. Doen alsof er niets aan de hand is. De productie moet op niveau blijven. Feesten? Als we niet in België kunnen uitgaan, dan verleggen we naar Nederland, waar even een andere strategie van doen was. Neem nu de visie van de onderwijseconoom Kristof De Witte van de KUL. Die pleit er op 27 maart 2020 - een dag met uitgerekend een piek in de dodentol - voor om het onderwijs na de paasvakantie te hervatten en de zomervakantie in te korten om 'de verloren tijd in te halen.' Hij laat zich ook overtuigen dat de scholensluiting 'de minst effectieve maatregel' is om de virusverspreiding tegen te gaan.
Hamsters
Anderzijds is er de antithese: hamsters plunderen winkelcentra vol oorlogstaal. Elk voor zich. Een meme heeft het over 'The battle of the Colruyt'. Voor de bakkerij staat een ongeziene rij klanten. Om 16 uur is de bakkerij leeg. Hamsteren is een psychologische wanhoopspoging om de situatie de baas te blijven, hoe irrationeel ook. Onze Lowie raakt de Lidl niet binnen om sigaretten te kopen. Gelukkig misschien. Dan raakt hij daar al niet besmet. En wat zou hij trouwens doen met een overschot aan sigaretten als hij straks met piepende longen en veertig graden koorts geen bed of beademingstoestel meer kan vinden wegens teveel wachtenden voor hem?These en antithese, het zijn extreme posities. Doe normaal denk ik dan. Maar dit zijn geen normale tijden. Dus, zo concludeer ik, ook ik maak denkfouten. Dit is een nieuwe realiteit waar niemand op voorbereid is. 'Sommigen zullen deze feiten volstrekt natuurlijk vinden, anderen daarentegen onwaarschijnlijk' schreef Albert Camus in 'De pest'. Dat is meer dan 75 jaar geleden. En dat was fictie - het leek deze morgen geschreven. Hij vervolgt:
"Uiteindelijk kan een kroniekschrijver geen rekening houden met deze tegenstrijdigheden. Hij hoeft alleen maar te zeggen: "Dit is gebeurd", als hij weet dat dit inderdaad gebeurd is, dat het leven van een hele bevolking erdoor beïnvloed is, en dat er dus duizenden getuigen zijn die het diep in hun hart zullen waarderen dat de waarheid gezegd wordt."
Gezonde groet, BW
===
Zaterdag, 14 maart 2020.
Kronieken maken
Dat is wat ik verwacht van mijn schrijvende studenten. Dat ze kronieken maken, vast stellen en er hun mening over geven. Een pragmatische middenweg plaveien. Intussen vul ik mijn cursus aan. Dit is een goed moment om de pest van halfweg de veertiende eeuw onder de loep te nemen en kom tot een aantal interessante vaststellingen. Vooral Barbara Tuchman is een interessante leermeester en gids. Ik kom hier later op terug. Onthou haar naam!Ik overloop mijn dagboek van vorige week en stoot opnieuw op een citaat van Camus.
"Het spreekt vanzelf dat een historicus, zelfs een amateur-historicus, zich altijd moet documenteren. Zo ook de verteller van deze geschiedenis: in de eerste plaats is er zijn eigen ooggetuigenverslag, vervolgens dat van de anderen, aangezien alle personen in deze kroniek hem door zijn rol in vertrouwen namen, en ten slotte zijn er de teksten die hij uiteindelijk in handen kreeg. Hij is van plan daar naar eigen smaak en naar eigen goeddunken gebruik van te maken."
Albert Camus, De Pest.
Wat we nu gewoon vinden, vond ik toen noemenswaardig genoeg om het te noteren. Wat toen 'nieuwswaarde' had, in nu het nieuwe normaal.
Groet, BW.
===
Zondag, 15 maart 2020.
Een lijstje met schilderijen in deze tijden van corona
- Luigi Vacca. De plaag, 1630.
- Paul Fürst. Der Doctor Schnabel von Rom, 1656.
Groet, BW.
===
Maandag, 16 maart 2020.
Een geel lint
Simon en ik vertrekken naar Kortrijk, respectievelijk naar zijn stage en ik naar mijn werk. Het is niet de bedoeling dat ik op school ga werken, maar na een weekje Berlijn, liggen daar nog spullen die ik best wel eens kan gebruiken de komende tijd. Op de bus is het contact met de chauffeur beperkt. Een geel lint houdt de passagiers op afstand. Cach betalen kan of mag niet meer.Groet, BW
===
Dinsdag, 17 maart 2020.
 |
| Ziehier: ze zijn volledig in het moment. Wat mooi gezegd. Puzzels van zesduizend stukken of meer gaan vlot van de hand. Puzzelen in open lucht? Dat zijn twee dingen die in een klap gewaardeerd worden. Wat je hieruit leert kan geen cursus: sociale vaardigheden, ruimtelijk inzicht, samenwerken, geduld hebben, doseren, wiskunde, aardrijkskunde en geschiedenis (de puzzel is een historische kaart) creativiteit, denksport... en wie weet wat meer? Op 1 april zal Inge Schelstraete er een dubbele pagina aan wijden in D.S. 'Legpuzzels zijn het nieuwe mindfulness' schrijft ze in de opening en ze eindigt met een andere quote. 'Ik heb altijd gehouden van de trage dingen.' |
Puzzelen....
Simon is vanaf 9 uur aan het werken geslagen. Zijn bachelorproef en is stand by voor zijn stage op radio Quindo, die inmiddels onverwachte wendingen aanneemt.
Groet, BW
===
===
Woensdag, 18 maart 2020.
Lange rijen voor de winkels
De woensdagmarkt in Torhout gaat niet door. Hamsters staan in lange rijen voor de winkeldeuren van Aveve, Colruyt en Aldi. De autokeuring werkt niet. Politie bereidt zich voor op een nieuw takenpakket waarvan ze de naam niet kennen: Surveillance... Ze worden bespuwd en vragen maatregelen. Om dit soort zaken draait het vandaag. Ik reed net met Marie tot in Brugge om haar boeken op te halen. Er was verkeer op de weg als was het een zondagmorgen.Ik begin te zoeken naar alternatieven voor mijn lessen en merk dat er wel degelijk een link bestaat tussen het sociaal werk en de huidige crisis.
Gezonde groet, BW
===
Donderdag, 19 maart 2020.
Het Spook waart door de straten
 |
| Een vriendin stuurde me deze affiche toe met de woorden 'niets nieuws onder de zon, we hebben altijd griepjes en paniek- reacties gekend.' Ik antwoordde haar: 'Dit is niet overdreven, in 1919 stierven meer mensen aan de griep dan tijdens de hele Eerste Wereldoorlog. En het is een eeuw geleden dat we dit nog mee- maakten. Onze remedies zijn nu toch wat in slaap gevallen. |
De foto is veelzeggend: een boom, een park en een rood wit lint. Het Spook waart door de straten, Het Spook is anoniem. Het Spook maakt vooralsnog geen geluid en is vooralsnog onzichtbaar. Het hoest niet noch trekt het bleek weg. Daar zal verandering in komen.
Zombie
Marc Reynebeau heeft het over rondwarende zombies. Wie hoest is verdacht. Wandelaars mijden we. In de rij staan bij de bakker of de beenhouwer vervult ons met angst. Hendrik Vos heeft het over vinnige, venijnige virussen. Die kunnen overal plots en (on)verwachts toeslaan zoals in 1348 in Florence. Toen stierf de 68-jarige Giovanni Villani. Hij was historicus, diplomaat en bankier en voorloper van het humanisme. Hij schreef de kroniek Nouva Cronica. Hij sterft aan de pest te midden een onafgemaakte zin: 'midden in deze pestilentie kwam er een eind aan...'
Afstand houden is de boodschap, we zijn een gevaar voor elkaar. Terwijl ik dit tik verspringt de teller van tien naar veertien doden in ons land.
Groet, BW
===
Afstand houden is de boodschap, we zijn een gevaar voor elkaar. Terwijl ik dit tik verspringt de teller van tien naar veertien doden in ons land.
Groet, BW
===
Vrijdag, 20 maart 2020.
De onzichtbare hand van Adam Smith
"Onze stadsgenoten werken hard, maar louter en alleen om rijk te worden. Ze interesseren zich vooral voor de handel en houden zich in de eerste plaats bezig met, zoals ze zelf zeggen, zaken doen."
Albert Camus, De Pest.
Er lijkt weer hoop voor de ondergewaardeerde sociale sector en het Europese project. Die lagen de laatste jaren onder vuur door de rechts neoliberale dogma's van de Unizo's en de Voka's, de NVA'ers en de Open VLD'ers . De (schijnbare) nationale eenheid zal de voorbije besparingen in de zorgsector niet compenseren, noch de ziekte aan de landsgrenzen tegenhouden. Die sociale besparingen en het feit dat de lidstaten hun gezondheidszorg claimen ondermijnen onze weerbaarheid en slagkracht tegen dit soort crisissen.
Mondmaskers en witte woede
Plotsklaps zijn de non profit en Europa weer in. Gevangenen naaien mondmaskers - ondanks de grote onvrede onder de cipiers waar politiek geen eer mee te halen viel. De witte woede van twee weken geleden is vergeten en de sector geniet nu massale sympathie. Het in kapitalistische ogen onproductieve, pamperende subsidie-slurpende sociaal werk krijgt stilaan weer zijn juiste benaming: non-profit. Wie anders regelt het ziekteverlof, de overbruggingskredieten, de financiering van de tijdelijke werkloosheid? De private sector (met de luchtvaart op kop) die liever een smalle, slanke, weinig bemoeizuchtige overheid verkiest en er voor kiest om weinig sociaal bij te dragen, zoekt nu zijn toevlucht tot die overheid, onderhuids dreigend met nooit geziene ontslagen. 'Ze staan' zo schrijft Paul Goossens 'op de eerste rij om staatswaarborgen en fiscale gunsten te eisen. Nog maar eens blijkt dat de onzichtbare hand in crisistijd geen soelaas brengt en dat alleen de zeer zichtbare en doortastende hand van de staat en de overheid het land uit de ellende kan tillen. De ideologische flexibiliteit van het neoliberalisme in crisistijd blijft verbazen.' (PAUL GOOSSENS. Wie gelooft nog in de onzichtbare hand? In: DS, 21.03.20, p. 46.). Dirk Holemans slaat eveneens een nagel op de kop:"Velen vragen zich terecht af hoe het komt dat we bij de coronacrisis daadkrachtig kunnen handelen, terwijl dat bij de klimaatcrisis niet lukt. (...) Het is correct dat we nu snel reageren op de gezondheidseffecten van corona, maar in essentie gaat het twee keer om de gevolgen van hetzelfde economische systeem."
Risicomaatschappij
Is de uitgeholde staat opgewassen om de problemen van de risicomaatschappij die Ulrich Beck in 1992 omschreef, aan te pakken? Te meer eurokritische partijen zich cynisch en vol hypocrisie afvragen waarom Europa de brandhaard niet blust. Zijn solidariteit en burgerzin terug van weggeweest? Vinden we in die lotsverbondenheid een alternatief voor de productie- en consumptie-ratrace? En hoe lang zal de kentering duren? De Italianen snakken naar solidariteit en stilaan ontwikkelt de Nederlander zich tot Ebenzer Scrooge 2.0.Sinds een paar dagen hangen we massaal witte lakens uit om de zorgsector te steunen. Wij hebben ons laken al weer binnengehaald.
Groet, BW
===
Zaterdag, 21 maart 2020.
Precariaat
Alhoewel. Is iedereen aan boord? Wat doen we met ons
precariaat? Kinderen uit kansarme gezinnen? Vrachtwagenbestuurders? Spullenbezorgers bij Delivero, Bol en Amazon? Wat doe we met mensen die in
maatwerkbedrijven - nadat ze dicht bijeen gepakte bus zijn uitgestapt - op korte
afstand werken omdat hun chefs de urgentie niet willen inzien of omdat ze
gewoonweg de eerste van de (productieve) klas wensen te zijn? Wat doen we met
onze vluchtelingen en daklozen nu de nachtopvang, de voedselbanken en de
horeca, de openbare plaatsen en de aanmeldingscentra sluiten, terwijl Het Spook
zich verspreidt?
Als je geen thuis hebt, is thuisblijven geen optie. In Schaarbeek sluit de Sint-Suzannakerk, het grootste dagcentrum in onze hoofdstad haar (kelder)deuren voor driehonderd daklozen. De gezondheid staat er op het spel. Druggebruikers, sekswerkers en andere kansarmen onderbrengen in een niet verluchte kelder met drie toiletten en twee lavabo's is onverantwoord. Dat begrijpt iedereen. Bij een laatste telling registreerde Brussel meer dan 4.000 daklozen (ter vergelijking, Antwerpen telt 720 'geregistreerde' daklozen en gebruikt leegstaande leslokalen om hen op te vangen). Samusocial vangt er een duizendtal per nacht op. Emmy Deschuttere van Dokters van de Wereld stelt in De Standaard onomwonden dat de 'overheidsrichtlijnen niet toepasbaar zijn op deze groep.'
Dat is de teneur op de opiniepagina's van De Standaard te lezen valt. Zelfs Mia Doornaert die niet echt van een links of sociaal gedachtegoed te verdenken valt, werkt aan een tekst waarin ze schrijft dat het individualisme door sloeg in een onverschilligheid voor het welzijn, het bezit van de medeburger en een democratisch misprijzen. Rechtvaardigheid en eerlijkheid bevinden zich op een kantelmoment: zal de afbraak van de sociale verzekering verzuren of niet? Dit is het moment waarop de overheid zich krachtig kan heruitvinden.
Groet, BW
===
Het was (hopelijk voorlopig) het laatste boek dat ik kon ontlenen in onze schoolbibliotheek. Het vergeelde werkje is inmiddels zo goed als versleten en toch verschiet ik ervan als ik de datum van de eerste Nederlandstalige vertaling bekijk. [Invoegen beschrijving boek en jaartal.] De laatste weken klom het boek in de Italiaanse bestsellerlijsten tot op de derde plaats. Inge Schelstraete omschrijft het in DS als een 'steengoed boek over een stad in quarantaine en menselijke hoogmoed.' Begin 2019 gingen er van De pest vier- tot vijfhonderd exemplaren over de toonbank per week. In de eerste maanden van 2020 liep dat aantal op tot zeshonderd. Dat succes is niet te verwonderen. Camus overleed zestig jaar geleden op 46 jarige leeftijd. In 1960 verongelukte hij in een auto-accident. Zijn vriend Michel Gallimard (de neef van de uitgever) zat aan het stuur.
Het zijn wijze woorden van Albert Camus:
Het is een citaat dat klinkt als een waarschuwing.
Laat je er niet door vangen!
Voor de rest is de relatie literatuur/historie-altijd interessant. Na de brand in de Notre-Dame gingen de Fransen massaal de klokkenluider van Victor Hugo lezen, de aanslagen bij Charlie Hebdo zorgden voor een herontdekking van Voltaires Traite sure la tolérance. Stad der blinden van Jose Saramago (1995) en Liefde in tijden van cholera van Gabriel Garcia Marquez doen het trouwens nu ook niet slecht.
Groet, BW.
===
Groet, BW
===
Hoeveel mensen er precies ziek zijn, weten we niet. Dat komt omdat er wereldwijd niet op grote schaal getest wordt. We weten niet hoe besmettelijk het virus is, noch hoeveel mensen besmet zijn zonder ziek te worden, noch hoe dodelijk het is. Alleen de sterftecijfers die van land tot land verschillen geven daar een te optimistisch cijfer van.
Als de voorspellingen kloppen met 30.000 sterfgevallen in België, dan betekent dat dertig Lichterveldenaars. Ik heb het cijfer van horen zeggen, hier bij onze voordeur. Of de sympathieke metser zijn info gecheckt heeft betwijfel ik. Van een conductrice op de trein hoor ik andere, genuanceerdere maar niet minder dramatische cijfers. Ze volgt de problematiek al sinds de ramp in China begon. Daar wonen vrienden van haar. In het beste geval komen we ervan af met 7.500 zegt ze. In het slechtste geval met een tienvoud. Dus 75 of 7 in Lichtervelde. Zoveel begrafenissen zijn hier nooit gezien. Zelfs niet tijdens de wereldoorlogen. De enige crisis die ik kan bedenken met een vergelijkbaar potentieel moet in de jaren 1847 en volgende geweest zijn. Toen stonden dagelijks meerdere kisten voor het kerkportaal, zo schreef ik het toch in een van mijn eerste heemkundige bijdragen. Zo vertel ik het in de les. Of de Middeleeuwse pest hier in dit dorp ooit huishield weet ik niet. Maar de vergelijkingen zijn er. Voor de pest bestond evenmin een medicijn. En toen al was het advies van de overheid: 'blijf in uw kot'. Hoeveel mensen er gaan sterven weten we niet. De slechtste scenario's voorspellen voor het V.K. 510.000 doden en voor de V.S. een half tot een miljoen doden. Trump gokt op 40.000 (DS. 30.03.30).
Groet, BW.
===
Deze boodschap is te horen in het bekende boek van Jared Diamond Zwaarden, paarden en ziektekiemen. Waarom Europeanen en Aziaten de wereld domineren, (Het Spectrum, Utrecht, 2000, p. 193-205). Net voor de schoolbibliotheek haar deuren sloot, nam ik het uit de boekenrekken, wetende dat dit me van pas zou komen.
Een gedocumenteerd voorbeeld is hoe de Australische boeren de konijnenplaag in 1950 aanpakten. De introductie van de myxomatose roeide in het eerste jaar bijna de konijnenpopulatie uit, op twee promille na. Jaren later is de konijnenbevolking opnieuw aangegroeid tot ongenoegen van de boeren. Het virus evolueerde tot een minder dodelijke variant en verspreidt aldus meer nakomelingen over meer konijnen en houdt zichzelf zo in stand.
Ziektekiemen evolueren door zich op anderen te enten waarbij ze hun slachtoffer willen overleven. Dat 'verspringen' kan passief (salmonella en de verspreiders van de lachziekte wachten rustig af tot iemand het besmette voedsel eet) of actief. Actieve bacillen liften mee via het speeksel van vlooien (pest) of luizen (tyfus), muskieten (malaria) of de tseetseevlieg (slaapziekte). Andere bacillen nemen zelf initiatief en wijzigen de structuur of het gedrag van hun gast zodat die gaat bijdragen tot hun koloniserende verspreiding: openbarstende syfilis-zweren, de huidbeschadiging van de pokken, bacteriewolken bij het hoesten of niezen zoals bij de kinkhoest, cholera die zich via liters diarree per patiënt gezonde watervoorraden besmet, hondsdolheid zet aan tot het onverwacht bijten...
Groet, BW
===
Triage: een eufemisme voor wie geen beademing krijgt.
Groet, BW
===
Tegen de regels in gaat Royaards bij dageraad toch even wandelen in 'een van de mooiste gevangenissen ter wereld. Maar een gevangenis blijft een gevangenis.' De schrijver is doodmoe. Het trage levensritme sloopt hem en zijn vrouw. Gedwongen nietsdoen is uitputtend. Dagen duren eeuwig en de uren rekken zich eindeloos. als hij boven een boek wil te lezen vallen zijn ogen dicht.
Ik vraag me af waar die neiging naar zekerheid, duidelijkheid en sturing vandaan komt.
These en antithese. Daar begon deze blog mee. We zijn er nog niet uit.
Groet, BW.
===
Ik blijf ik langer dan gewoonlijk hangen bij een interview in De Standaard. Roeland Termote interviewt via de telefoon Frank Snowden, een hoogleraar op pensioen die zich toelegde op de geschiedenis van de geneeskunde.
Snowden woont in het geteisterde Rome en legde in zijn werk een verband tussen de pest in het midden van de veertiende eeuw en het ontstaan van een sterke staat of autoritaire modellen. 'De epidemie versterkte de nood aan een centrale staat en belastingen om pesthuizen in te richten.' Veel mediëvisten zullen het daar niet mee eens zijn, schrijft Jelle Haemers (DS, 1.04.20, p. 33), docent middeleeuwse geschiedenis aan de KUL. De bewering is voor hem zo kort door de bocht dat ze bijna als een vervroegde aprilgrap klinkt.
Omdat de verordening was uitgevaardigd toen het parlement niet in zitting was, werd die in 1351 herhaald als het Statuut van de Werklieden.' Het Statuut poogde het systeem te bestendigen en zou tot in de twintigste eeuw gelden en de vakbondsinitiatieven bestrijden. Dat was de situatie in Engeland. Het rechtsgebied rond Parijs reageerde realistischer op de schaarse arbeid. Daar waren loonsverhogingen toegestaan voor zover die niet meer dan een derde waren boven het vroegere loon. Noch de Engelse, noch de Franse overheid slaagde er niet in de loonplafonnering af te dwingen. Het Engelse parlement vermeldt overtredingen in 1352 van werklui die lonen uitgekeerd krijgen die twee- tot driemaal zo hoog zijn als voor de epidemie en werkgevers die ze betalen. Elke stad richtte schandblokken op als straf voor overtreders. In 1360 verstrengt het systeem: boetes worden omgezet in gevangenschap. Voortvluchtige werklieden worden vogelvrij verklaard en bij hun arrestatie worden ze gebrandmerkt met de F van fugitive (voortvluchtige) of mogelijk van falsity (valsheid).
Valt dit gelijk te stellen met een sterkere, autoritaire staat of met een poging daartoe? In de negentiende eeuw doet zich met de choleraplaag iets gelijkaardigs voor, zegt Snowden. De 'Sanitary mouvement' installeerde toiletten, badkamers, loodgieterij en andere hygiënische maatregelen toen duidelijk werd dat de arbeidersklasse en de armen uitgroeiden tot een gevaar voor de klassen die hoger op de ladder stonden. Snowden vermeldt er niet bij dat deze operatie gepaard gaat met de creatie van de politie zoals we ze nu kennen, het bouwen van gevangenissen en de blijvende onderdrukking van het proletariaat. Ook dat is een sterke, autoritaire reactie.
Groet, BW
===
Zaterdag tot maandag,
'Een vergelijking van het aantal besmettingen tussen landen is een beetje onkies' schreef Karin De Ruyter, de ombudsvrouw van De Standaard al op 21 maart. 'Het gaat niet om een landencompetitie.' Waarom ik de cijfers van België bijhoud? Ik weet het niet. Misschien is dit onze enige houvast. Maar het lijstje brengt geen zekerheden, laat staan dat er een voorspelbaarheid in zou steken.
- Alle landen hanteren eigen regels/criteria voor het tot stand komen van de getallen.
- Wij tellen ook onze doden in de WoonZorgCentra, veel landen doen dat niet.
- Het virus verspreidt zich niet 'nationaal' maar regionaal.
- Deze landen bestaan uit regio's of provincies die een verschillende bevolkingsdichtheid tonen, andere reispatronen kennen en demografisch in leeftijd verschillen.
- Wie en hoeveel mensen zijn getest? Met welke test en wat is de nauwkeurigheid van die test? De test geeft tot dertig procent vals negatieven.
- Wat is het werkelijke aantal besmettingen, in hoeverre heeft de overheid daar zicht op?
- Waarom becijfert men de dodentol ten aanzien van een populatie van een land en niet in vergelijking met de bevolkingsdichtheid van een bepaald gebied?
- Hoe zit het met het verschil tussen absolute en relatieve cijfers? De eerste tonen of de epidemie exponentieel verloopt, de tweede tonen de kracht of de opnamecapaciteit van de gezondheidszorg.
- In rusthuizen waar Corona opdook noteren artsen sneller Corona als doodsoorzaak. In rusthuizen waar Corona niet opdook, doet men het niet. In beide gevallen kan het fout zijn.
Leidt dit alles tot een onderschatting of een overschatting van het werkelijke aantal besmettingen/overdrachten/overlijdens? Een grafiek op donderdag 16 april toont dat België nu het tweede land is met het meeste aantal overlijdens per miljoen inwoners. Met 383 doden hebben we Italië (358) ingehaald. Alleen Spanje doet het nog slechter: 397.
Enfin, ik sta nog altijd in de rij.
Groet, BW.
Cornona zette niet alleen de zorgsector en de geminachte beroepen en branches op de kaart. Ook de geschiedenis, de heemkundige en de historicus genieten een stijgende populariteit. Het vakgebied en haar beoefenaars hebben doorgaans een marginale status en weinig vrienden. In het beste geval is de geschiedenis een gedoogde randversiering, in het slechtste geval overbodige ballast die een rem is op de vooruitgang.
Het neokapitalisme laat zich niet rijmen met historisch inzicht. Wie achterom kijkt dreigt naast zijn kapitalistische objectieven te grijpen. Cornona gaf de beroepsgroep zijn status van verhalenverteller of dorpswijze terug. Verhalen en wijsheid zijn ‘goederen’ die zich niet in winkelketens laten verkopen. Hooguit bij een kruidenier. Hoor ik daar een opleving van de lokale economie? Of is het dorpsgeroddel?
Maar toch, het is een plezier om te zien. Vrijwel dagelijks duiken er in de kranten historische vergelijkingen op. Geen enkele historische periode wordt vergeten: prehistorie, oudheid, middeleeuwen, nieuwe tijd, nieuwste tijd...
Jan Swinkels, een leerkracht geschiedenis schreef in mijn ogen misschien wel het origineelste cursiefje in De Standaard. We zijn inmiddels in de periode die bekend staat als de overgang van de oudheid naar de middeleeuwen. Het jaartal is 313. Sinds dat jaar geniet het Christendom een plaats tussen de andere godsdiensten van het Romeinse rijk. Niet dat er van dan af geen missionarissen meer vervolgd worden, maar de aanhang van deze nieuwe levenswijze (gemeenschapsgevoel en solidariteit van miskende groepen versus een ongebreideld egoïsme) schept verwachtingen. Op gevaar voor het eigen leven blijven de Christenen zieken verzorgen, en dat zonder onderscheid: ras, taal, geloof spelen geen rol. De kerkgeschiedenis Ekklèsiastikè Historia van Eusebius is duidelijk: ‘De Christenen zijn de enigen, die bij zulke rampen [pokken in 165, mazelen in 251] hun medegevoel en naastenliefde metterdaad tonen. Sommigen wijden zich dag in, dag uit aan de verzorging en begraving van de ontelbare lijken waar niemand anders zich om bekommert.’ Dat in tegenstelling tot het gedrag van de heidenen, die de leden van hun familie ‘halfdood op straat werpen’.
Groet, BW.
===
Als je geen thuis hebt, is thuisblijven geen optie. In Schaarbeek sluit de Sint-Suzannakerk, het grootste dagcentrum in onze hoofdstad haar (kelder)deuren voor driehonderd daklozen. De gezondheid staat er op het spel. Druggebruikers, sekswerkers en andere kansarmen onderbrengen in een niet verluchte kelder met drie toiletten en twee lavabo's is onverantwoord. Dat begrijpt iedereen. Bij een laatste telling registreerde Brussel meer dan 4.000 daklozen (ter vergelijking, Antwerpen telt 720 'geregistreerde' daklozen en gebruikt leegstaande leslokalen om hen op te vangen). Samusocial vangt er een duizendtal per nacht op. Emmy Deschuttere van Dokters van de Wereld stelt in De Standaard onomwonden dat de 'overheidsrichtlijnen niet toepasbaar zijn op deze groep.'
Dat is de teneur op de opiniepagina's van De Standaard te lezen valt. Zelfs Mia Doornaert die niet echt van een links of sociaal gedachtegoed te verdenken valt, werkt aan een tekst waarin ze schrijft dat het individualisme door sloeg in een onverschilligheid voor het welzijn, het bezit van de medeburger en een democratisch misprijzen. Rechtvaardigheid en eerlijkheid bevinden zich op een kantelmoment: zal de afbraak van de sociale verzekering verzuren of niet? Dit is het moment waarop de overheid zich krachtig kan heruitvinden.
Groet, BW
===
Zondag, 22 maart 2020.
Steengoed boek
Laten we deze week eindigen met een citaat.Het was (hopelijk voorlopig) het laatste boek dat ik kon ontlenen in onze schoolbibliotheek. Het vergeelde werkje is inmiddels zo goed als versleten en toch verschiet ik ervan als ik de datum van de eerste Nederlandstalige vertaling bekijk. [Invoegen beschrijving boek en jaartal.] De laatste weken klom het boek in de Italiaanse bestsellerlijsten tot op de derde plaats. Inge Schelstraete omschrijft het in DS als een 'steengoed boek over een stad in quarantaine en menselijke hoogmoed.' Begin 2019 gingen er van De pest vier- tot vijfhonderd exemplaren over de toonbank per week. In de eerste maanden van 2020 liep dat aantal op tot zeshonderd. Dat succes is niet te verwonderen. Camus overleed zestig jaar geleden op 46 jarige leeftijd. In 1960 verongelukte hij in een auto-accident. Zijn vriend Michel Gallimard (de neef van de uitgever) zat aan het stuur.
"Hij wist wat deze blije menigte niet wist en wat in de boeken te lezen staat: de pestbacil sterft nooit uit en verdwijnt nooit voorgoed, hij kan tientallen jaren achtereen blijven sluimeren in de meubels en het linnengoed, hij wacht geduldig, in kamers, kelders, koffers, zakdoeken en paperassen, en misschien komt er een dag waarop, tot schade en lering van de mensheid, de pest zijn ratten wekt om ze te laten sterven in een gelukkige stad."
Het is een citaat dat klinkt als een waarschuwing.
Laat je er niet door vangen!
Voor de rest is de relatie literatuur/historie-altijd interessant. Na de brand in de Notre-Dame gingen de Fransen massaal de klokkenluider van Victor Hugo lezen, de aanslagen bij Charlie Hebdo zorgden voor een herontdekking van Voltaires Traite sure la tolérance. Stad der blinden van Jose Saramago (1995) en Liefde in tijden van cholera van Gabriel Garcia Marquez doen het trouwens nu ook niet slecht.
Groet, BW.
===
Maandag, 23 maart 2020.
Interessante vragen zonder antwoord
- Wie zal de factuur betalen? Daar heeft mijn buurman een erg duidelijke mening over.
- Zijn de grote vermogens toe aan een herbezinning over hun rol in het algemeen belang?
- Hoe realistisch is het om mensen tot september binnen te houden?
- Valt de pandemie te misbruiken om het protectionisme of het antiglobalisme te stimuleren?
- Hoe komt het dat in Nederland het dodencijfer zoveel sneller de hoogte ingaat?
- Wie maakt een vergelijking tussen Italië en Spanje? Tussen Nederland en België...
- Wat is de betekenis van woorden zoals 'quarantaine', 'lockdown', 'social distancing', 'flattening the curve'?
- In welke mate houden we onze naasten op afstand? In de Zevende Dag van 29 maart raakten Maggie De Block en een viroloog het niet eens over het antwoord op deze vraag.
- Hoeveel mensen zullen het slachtoffer worden van de politieke onrust die volgt of lijden onder mogelijke hongersnoden die het gevolg zijn van dit virus?
- Hoe hou je 1,3 miljard Indiërs van de straat?
- Wat als landen voedsel beginnen te hamsteren?
- Plots is de openbare ruimte - parken, pleinen en markten - weer een uitlaatklep. Waarom sluit men ze?
- Is zorg de achilleshiel van Trump?
- Waarom leef ik niet altijd zo rustig en aangenaam?
- Zijn introverte persoonlijkheden, minder uitbundige begroetingen, de seksuele geremdheid in sommige culturen en het politieke conservatisme een reactie op dit soort epidemies, zoals de evolutionair psycholoog Mark van Vugt van de Vrije Universiteit van Amsterdam beweert?
- Geen files meer. Houden we het zo?
- Hoe lang blijven we van deze zuivere lucht genieten?
- Hoeveel verkeersslachtoffers zijn er minder?
- Is het waar dat, zoals Bertus Jeronimus van de universiteit van Groningen beweert, dat we nadat we iemand een hand gaven, we onbewust even aan onze hand ruiken? En dat 'de wolk uit Tsjernobyl niet schadelijk genoeg was om in onze landen ziektes te veroorzaken'? Ik las het in het DS Weekblad. Het artikel bevat wel nog meer interessante, sterke verhalen zoals deze quote van de antropoloog Koen Peeters: 'Wie hier een mondkapje draagt, doet dat om zichzelf te beschermen. Japanners doen dat om anderen niet ziek te maken.' Als ik hen 'en masse' door Brugge zie lopen achter een omhooggestoken paraplu dan geloof ik daar geen woord van.
- Zullen we vrouwelijke beroepen meer gaan waarderen?
- Kan een virus de klimaatcrisis oplossen?
- Zullen we in 2021 een babyboom krijgen?
- Oorlogsgeneeskunde...
- Moeten we een ziektepreventie en gezondheidszorg op planetair niveau uitbouwen? Of volstaan onze regionale/nationale/continentale modellen?
- ...
Groet, BW
===
Dinsdag, 24 maart 2020.
Kansen tot vergelijking
Wat vertelt de geschiedenis over heftige epidemies? Wat was hun impact en hoe reageren samenlevingen op de dodelijke infectieziektes? Eeuwenlang zijn ze dagelijkse kost en bedreigen ze iedereen, van Jan met de pet tot de gekroonde koning. Kunnen vergelijkingen met het verleden ons vooruithelpen bij het bedenken van creatieve oplossingen? Parallellen kunnen de weg wijzen of waarschuwen. De mogelijkheden tot onderzoek zijn legio. Wie waagt zich aan een vergelijking...
- 165-180: Miljoenen Romeinen sterven aan de Plaag van Antionus, een pokkenepidemie.
- 251: Mazelenepidemie in het Romeinse Rijk.
- 542-543: De builenpest verschijnt voor het eerst in Europa als de Plaag van Justinianus.
- 1346-1351: De zwarte dood in Europa nadat een nieuwe handelsroute met China de verspreiding stimuleert;
- 1485-1552: De Engelse zweetziekte teistert Europa verdwijnt zoals ze kwam: geheimzinnig;
- 1492: Columbus brengt Syfilis mee uit de nieuwe wereld. Het versterkt de preutsheid van de late Renaissance en de godsdienstoorlogen.
- 1495: Syfilis wordt voor het eerst vastgesteld in Europa. Zweren bedekken het lichaam van hoofd tot knieën. 'Vlees valt gewoon van het gezicht. De zieke overlijdt binnen enkele maanden;
- 1532: Pizarro richt een ravage aan onder de Inca's
- 1546: Syfilis ontwikkelt zich tot de ziekte die we vandaag kennen. Door de slachtoffers langer in leven te laten, kan de ziekte zich beter verspreiden.
- 1713: De pokken vernietigen in Zuid Afrika de San-bevolking;
- 1788: Kort na de stichting van Sidney in Australië decimeert een epidemie de Aboriginals;
- 1806: Een epidemie treft Fiji in de Stille Zuidzee.
- 1832-33: Cholera-epidemie (de blauwe dood);
- 1848-49: Cholera-epidemie en hongersnood: 1848-1849
- 1851: verplichting voor de gemeenten om de doodsoorzaken bij te houden
- 1853-54: Cholera-epidemie
- 1859: Cholera-epidemie
- 1865-66: Cholera-epidemie (43.000 doden, 9 per duizend Belgen 1 miljoen in Europa)
- 1883-85: Cholera-epidemie
- 1883: Robert Koch een Duits medicus ontdekt de verantwoordelijke bacil voor tuberculose. Tot nu toe - en dat zou tot in de twintigste eeuw duren - dacht het volksgeloof dat het om een erfelijke ziekte ging. In tegenstelling tot cholera vindt men deze ziekte niet vuil of verderfelijk maar nobel en aristocratisch die de genialiteit of artistieke talenten boven brengt. Frederic Chopin (1810-1849), John Keats (1795-1821) en Nicollo Paganini (1782-1840) lijden er aan. In het Fin de Siècle is het de mode om TBC te faken: nauwe kledij en bleke gezichten moeten het ziektebeeld illustreren en suggereren. Denk aan het werk van Toulouse-Lautrec. In deze dagen heet social distancing gewoon een cordon sanitaire. De elite en het gewone volk, de burgerij en het proletariaat houden huis in gescheiden omgevingen. Engeland spreekt men over 'the great unwashed.' Personeel en politie bewaken de afstand tussen de beide groepen.
- 1889: De ontdekkingsreiziger sir Henry Hamilton Johnston beschrijft het fenomeen 'senicide'. 'De oude Sarden van Sardinië vonden het een heilige plicht dat de jongeren hun oude familieleden doodden.'
- xxxx Robert Koch, ontdekt de cholerabacterie (?) en maakt stilaan een eind aan de theorie van de miasmen: hygiëne bepaalt de gezondheid: sociale huisvesting, volksopvoeding zullen dra hun intrede doen.
- 1891-95: Cholera-epidemie
- Aan het begin van de twintigste eeuw ontstaat in Europa een tuberculosebeweging. De beweging start met gratis consultaties en ziektebehandelingen. 'Dé succesvolle exit-strategie was toen de snelle uitbouw van een sociale zekerheid, de drastische verbetering van levens- en werkomstandigheden en de aanpak van ongelijkheid in de bevolking. Werkbare medicijnen of vaccins waren er nog niet. Toen na de Tweede Wereldoorlog de economie in puin lag, zoals nu, kwam daar een eerlijkere verdeling van de welvaart bovenop, met bijdragen van 70 tot 90 procent voor de hoogste inkomensschijven. Dat was zowel een medisch als economisch succes. We weten dus wat werkt. Roepen dat we nu 'zo snel mogelijk naar normaal moeten' is ongezond. Deze epidemie legt wereldwijd dodelijke systeemfouten bloot. De lessen die we er uit trekken, moeten mee richting geven aan een andere manier van samenleven.' Dat schrijft Wouter Arrazola de Onate in D.S. van 08.04.20. Hij is medisch directeur van de Vlaamse Vereniging voor
Respiratoire Gezondheidszorg en Tuberculosebestrijding en schreef wellicht het mees intelligente artikel dat ik de afgelopen maand las.
- 1909: In de V.S. vindt de denker Arthur Jacobson het jammer dat TBC op zijn terugtocht is. Dit betekent voor hem een definitief verval van de kunsten, de cultuur en de wetenschap.
- 1911: Cholera in Italië, het land houdt informatie achter.
- 1918-19: De Spaanse griep;
- Eind jaren vijftig, begin jaren zestig kende China een hongersnood. In het dichtbevolkte land leerde de bevolking wild te vangen en op te eten, de voedselmarkten zijn er een overblijfsel van.
- 1959: De Australische regering stelt een controle commissie aan die zich inlaat met de fatale lachziekte op Nieuw-Guinea waar geen mens ooit van herstelde. Het virus werd overgedragen door kannibale praktijken. Door het kannibalisme te verbieden, verdween ook de ziekte.
- 1962: De ziekte van Lyme duikt op in de V.S.
- 1969: De lassakoorts wordt waargenomen in Nigeria. Ze is zo besmettelijk dat ziekenhuizen sluiten bij de vaststelling van één geval.
- 1980: Aids of HIV... getroffen bevolkingsgroepen reageerden niet met kuisheid. Aids bij mensen werd voor het eerst aangetoond bij mensen omstreeks 1959.
- 1986: Tsjernobyl. Een nucleaire wolk drijft naar West-Europa en veroorzaakt er een golf van kankers. Ging het om rechtstreekse besmettingen of om secundaire stress? Het blijft een wetenschappelijke discussie aldus Bertus Jeronimus van de universiteit van Groningen.
- 1991: Een vliegtuig van de Argentijnse Aerolineas brengt tientallen met cholera besmette mensen van Lima naar Los Angeles, 4800 kilometer verder. Het vliegverkeer maakte de duur van de langste vluchten korter dan de duur van een infectieziekte. Exotische ziekten worden volop uitgewisseld.
- 1993: De film Philadelphia kaart het Aids-probleem aan en haalt het uit de taboesfeer.
- 1999: de dioxinecrisis
- 2003: SARS. China houdt informatie achter over deze uitbraak.
- Ebola
- Roodvonk
- TBC
- Tyfus
- Influenza doodt 250 tot 500.000 mensen per jaar. Dat aanvaarden we als maatschappij.
- Het Sars-virus: Severe Acute Respiratory Syndrome
- Het Mers-virus: Middle East Respiratory Syndrome, ontstond in 2012 in Saudi-Arabië en verhuisde naar Nieuw-Zeeland en naar Europa.
- Dat griep vaak van varkens, eenden en vogels komt, is algemeen geweten. HIV komt van Afrikaanse apen en het coronavirus van civetkatten, aangestoken door vleermuizen, mazelen, pokken en tuberculose komen van rundvee, de kinkhoest van varkens en honden, malaria (dat slechte lucht betekent) van vogels (kippen en eenden?), deze ziekten hebben alles te maken met de sedentatie, de komst van de boerengemeenschappen die dicht bij hun vee en uitwerpselen leven.
Groet, BW
===
Woensdag, 25 maart 2020.
Zombiecijfers
Sinds dag één probeer ik de teller bij te houden door elke morgen mijn oor rond elf uur bij de radio te houden. Doorgaans is een mail de radio voor. Een fijne website met grafieken vind ik hier. Hoe lang blijft deze crisis hangen in ons collectieve geheugen?Hoeveel mensen er precies ziek zijn, weten we niet. Dat komt omdat er wereldwijd niet op grote schaal getest wordt. We weten niet hoe besmettelijk het virus is, noch hoeveel mensen besmet zijn zonder ziek te worden, noch hoe dodelijk het is. Alleen de sterftecijfers die van land tot land verschillen geven daar een te optimistisch cijfer van.
WEEK 1:
- Vrijdag 13.03: 0
- Zaterdag 14.03: 4 = + 4
- Zondag 15.03: 4 = + 0
- Maandag 16.03: 5 = +1
- Dinsdag 17.03: 10 = + 5
- Woensdag 18.03: 14 = + 4
- Donderdag 19.03: 21 = + 7
WEEK 2:
- Vrijdag 20.03: 37 = + 16
- Zaterdag 21.03: 67 = + 30
- Zondag 22.03: 75 = + 8
- Maandag 23.03: 88 = + 13
- Dinsdag 24.03: 122 = + 34
- Woensdag 25.03: 178 = + 56
- Donderdag 26.03: 220 = + 42
Let op de knik in de cijfers op zondag 22 maart. Het hoopgevende cijfer was niets meer, om Ilja Leonard Pfeijffer te citeren 'niets meer dan een rimpeling in het almaar wassende water dat ons naar de lippen stijgt.' (DS, 26.03.20, p. 36). 'Een afname in de toename.' Pfeijffer woont en werkt in Italië en ziet een ravage waarbij elk voorspeld probleem zich voordoet. Medici, apothekers en het personeel van de supermarkt zijn besmet en kunnen hun diensten niet langer garanderen. De stad is dood. In de supermarkt mogen tien personen tegelijk binnen. Strepen op de grond, spatschermen deden ook bij ons hun intrede. In Italië vullen ze de schappen na sluitingstijd. Stakingen kondigen zich daar aan. Bij ons is het (nog) niet zo ver.
WEEK 3:
- Vrijdag 27.03: 289 = + 69
- Zaterdag 28.03: 353 = +64
- Zondag 29.03: 431 = +78
- Maandag 30.03: 513 = + 82
- Dinsdag 31.03: 611 = + 98 / Correctie over langere tijd: + 94 = 705
- Woensdag 01.04: 828 = + 123
- Donderdag 02.04: 1011 = + 183
Dries De Smet (In: DS. 02.4.20, p. 3). In (slechts) acht landen zijn meer doden geteld dan in België. 'Als we het aantal covid-19-doden per inwoner bekijken, zijn in ons land al 71 doden per miljoen inwoners gevallen. Van alle landen ter wereld ligt dat cijfer alleen in Italië (218) en Spanje (194) hoger.' Hoe ongerust moet ons dichtbevolkte Vlaanderen zijn? Staan wij nu in de top acht of de top drie?
Als de voorspellingen kloppen met 30.000 sterfgevallen in België, dan betekent dat dertig Lichterveldenaars. Ik heb het cijfer van horen zeggen, hier bij onze voordeur. Of de sympathieke metser zijn info gecheckt heeft betwijfel ik. Van een conductrice op de trein hoor ik andere, genuanceerdere maar niet minder dramatische cijfers. Ze volgt de problematiek al sinds de ramp in China begon. Daar wonen vrienden van haar. In het beste geval komen we ervan af met 7.500 zegt ze. In het slechtste geval met een tienvoud. Dus 75 of 7 in Lichtervelde. Zoveel begrafenissen zijn hier nooit gezien. Zelfs niet tijdens de wereldoorlogen. De enige crisis die ik kan bedenken met een vergelijkbaar potentieel moet in de jaren 1847 en volgende geweest zijn. Toen stonden dagelijks meerdere kisten voor het kerkportaal, zo schreef ik het toch in een van mijn eerste heemkundige bijdragen. Zo vertel ik het in de les. Of de Middeleeuwse pest hier in dit dorp ooit huishield weet ik niet. Maar de vergelijkingen zijn er. Voor de pest bestond evenmin een medicijn. En toen al was het advies van de overheid: 'blijf in uw kot'. Hoeveel mensen er gaan sterven weten we niet. De slechtste scenario's voorspellen voor het V.K. 510.000 doden en voor de V.S. een half tot een miljoen doden. Trump gokt op 40.000 (DS. 30.03.30).
Groet, BW.
===
Donderdag, 26 maart 2020.
Een late monnik
Een oud-collega en een goede vriend stuurde me gisteren een gedicht toe van Jan Vermeulen.
Even een late monnik zijn
zwijgend spreken met de bomen,
een zachtaardig schuilen: schijn
voor dromen.
Ik word een huid vol onvermogen
een meermaals gehavend mens.
Ik heb mij met vaandel en wens
meermaals bedrogen.
Wijsheid is de aarde blind beminnen,
zoon zijn van gewas en zand
met woorden van gras beginnen
aan wellicht een vaderland.
Ik ga bij de dieren in leer,
de spraak van de zon verblindt mij.
Geluk drinkbaar begrip: ik vind mij
voorbij de bossen wees.
Groet, BW
===
Even een late monnik zijn
zwijgend spreken met de bomen,
een zachtaardig schuilen: schijn
voor dromen.
Ik word een huid vol onvermogen
een meermaals gehavend mens.
Ik heb mij met vaandel en wens
meermaals bedrogen.
Wijsheid is de aarde blind beminnen,
zoon zijn van gewas en zand
met woorden van gras beginnen
aan wellicht een vaderland.
Ik ga bij de dieren in leer,
de spraak van de zon verblindt mij.
Geluk drinkbaar begrip: ik vind mij
voorbij de bossen wees.
Groet, BW
===
Vrijdag, 27 maart 2020.
Spannende tijden vol argwaan. De wereld is veranderd, schreef De Standaard bij de start van de crisis. Ontsnappingsroutes liggen niet voor de hand. Gidsen tasten in het duister. Er is geen strategie die de weg wijst.
Veel mensen zijn er niet meer te bespeuren. Iedereen heeft alles, denk ik. Maar hoelang kunnen we met onze voorraden overeind blijven? Ik denk dat we door onze kelders, frigo's en andere voorraden heen zijn na vier dagen. Met ons zevenen beschikken we over een kubieke meter voedsel, meer zal het niet zijn. Handschoenen doen hun intrede. In de supermarkt krijgen we niet langer ontsmettende gel om de kar virusvrij te maken. Het lijkt me inderdaad veiliger. Een lange en praatgrage dame zal ze opnieuw gebruiken. Om in de tuin te werken. Ze vertelt me (met een accent dat ik geografisch niet kan duiden) tijdens het inladen van haar boodschappen honderduit. Ze werkt in de advocatuur. Alcoholisten die nu thuis drinken in plaats van op café zorgen voor problemen (intussen laadt ze een vatje rode en witte wijn in). Klein geweld tussen partners, het gaat allemaal in een versnelling (ze slaat haar kofferbak met iets teveel kracht dicht, zodat alle spullen in de koffer kunnen). Dat ze meer zin heeft om te snoepen, dat ook. En dat ze net 15 kilo is afgevallen. Dat haar man een boer is en de hele dag buiten werkt. Met haar Jeep draait ze de Beverenstraat in. Ik maak de omgekeerde beweging. De Neerstraat in. De voorraadkamers zijn weer gevuld.
Groet, BW
===
De economen
Wijze economen blijven voorlopig en gelukkig langs de zijlijn en erkennen dat de volksgezondheid prioriteit geniet, niet de redding van de economie. Dat de economische belangen even op een waakvlam of op een overlevingsmodus komen is sinds gisteren historisch onderbouwd met een historische parallel, namelijk die van de Spaanse griep. Amerikaanse steden die in 1918 en 1919 snel, krachtig en zelfs agressief reageerden tegen deze griep, herstelden economisch snel, in tegenstelling tot steden die nonchalant en laks reageerden. Het virus verspreidde zich in het aarzelende Philadelphia fenomenaal. Kort na de feestelijke parade van 28 september 1918 over Broad Street vielen er 12.000 doden. Op 7 oktober van datzelfde jaar schrijft de New York Times: 'Onder moeilijke omstandigheden worstelen de Amerikaanse gezondheidsautoriteiten met een epidemie die ze nog niet helemaal doorgronden.' Enfin, nu de economen voor een keer niet staan te popelen om oplossingen te suggereren is het de vraag wie ons dan wel gaat gidsen? Zijn het de wetenschappers die pas laat tot het inzicht kwamen dat de scholensluiting nuttig was? Microbiologe Rosanne Hertzberger en haar collega's wachten niet meer op peer-reviews die maanden duren. Wetenschappers zetten hypotheses, experimenten en fouten online, vrij te raadplegen door iedereen en met razendsnelle feedback. 'Open science bewijst zijn waarde' zegt ze in het DS Weekblad. Is het die (on)zekere wetenschap die, met alle fouten en wijsheden van dien, onze gids zal zijn? Met dank aan de Chinezen trouwens die de genetische code van het virus blootlegden en met de wereld deelden! Of verkiezen we sterke politici die van machtige metaforen houden (een oorlog tegen een onzichtbare vijand) die ons zullen gidsen? Maar dit is geen oorlog noch een financiële crisis, dit is geen terrorisme noch een natuurramp. Om te vergelijken zullen we creatief moeten zijn en verder in de geschiedenis moeten terugkeren dan de oudsten onder ons zich herinneren.Veel mensen zijn er niet meer te bespeuren. Iedereen heeft alles, denk ik. Maar hoelang kunnen we met onze voorraden overeind blijven? Ik denk dat we door onze kelders, frigo's en andere voorraden heen zijn na vier dagen. Met ons zevenen beschikken we over een kubieke meter voedsel, meer zal het niet zijn. Handschoenen doen hun intrede. In de supermarkt krijgen we niet langer ontsmettende gel om de kar virusvrij te maken. Het lijkt me inderdaad veiliger. Een lange en praatgrage dame zal ze opnieuw gebruiken. Om in de tuin te werken. Ze vertelt me (met een accent dat ik geografisch niet kan duiden) tijdens het inladen van haar boodschappen honderduit. Ze werkt in de advocatuur. Alcoholisten die nu thuis drinken in plaats van op café zorgen voor problemen (intussen laadt ze een vatje rode en witte wijn in). Klein geweld tussen partners, het gaat allemaal in een versnelling (ze slaat haar kofferbak met iets teveel kracht dicht, zodat alle spullen in de koffer kunnen). Dat ze meer zin heeft om te snoepen, dat ook. En dat ze net 15 kilo is afgevallen. Dat haar man een boer is en de hele dag buiten werkt. Met haar Jeep draait ze de Beverenstraat in. Ik maak de omgekeerde beweging. De Neerstraat in. De voorraadkamers zijn weer gevuld.
Groet, BW
===
Zaterdag, 28 maart 2020.
Waarom de pest ons niet vernietigde
Microbioloog Bruno Verhasselt lost een vraag voor me op. Kortgeleden vroeg iemand me hoe het komt dat de pest de mensheid niet vernietigde. Ik bleef het antwoord schuldig, niettemin het verrassend eenvoudig is. Het virus heeft er geen belang bij mensen ziek te maken laat staan te doden. Als de drager snel sterft, kan het virus zich niet meer verspreiden of voortplanten. De konijnenplaag in Australië wees dat uit. Door myxomatose onder de dieren te verspreiden ontwikkelden de dieren niet alleen een resistentie maar paste het virus zich aan tot een minder dodelijk gevaar. Dat gebeurde tijdens de pestepidemieën die Europa in het midden van de veertiende eeuw teisterden: virussen passen zich aan. Ze houden van hun drager en hebben er geen belang bij dat die overlijdt. Dat betekent hun eigen einde. Het zal ff duren vooraleer we ons aan elkaar aanpassen. Zonder virussen, geen zoogdieren. De mensheid bestudeert al een eeuw virussen, maar vergeet niet dat virussen ons al millennia lang bestuderen. Zij zijn de ervaringsdeskundigen. Niet wij.Deze boodschap is te horen in het bekende boek van Jared Diamond Zwaarden, paarden en ziektekiemen. Waarom Europeanen en Aziaten de wereld domineren, (Het Spectrum, Utrecht, 2000, p. 193-205). Net voor de schoolbibliotheek haar deuren sloot, nam ik het uit de boekenrekken, wetende dat dit me van pas zou komen.
'Van nature zijn we geneigd om over ziekten te denken vanuit ons eigen standpunt: wat kunnen we doen om onszelf te redden en de bacillen te doden? Laten we de schurken verpletteren zonder ons af te vragen wat hun motieven zijn! In het algemeen moet je in het leven echter je vijand begrijpen om hem te kunnen verslaan en dat geldt vooral in de geneeskunde. Laten we daarom beginnen door tijdelijk onze menselijke vooringenomenheid op zij te zetten en ziekte te bekijken vanuit het standpunt van de bacil. Tenslotte zijn micro-organismen evengoed een product van de natuurlijke selectie als wijzelf. Wat voor evolutionair voordeel heeft een bacil door ons op bizarre wijze ziek te maken, door bijvoorbeeld geslachtsziekten of diarree te veroorzaken? En waarom moeten bacillen zich zo ontwikkelen dat ze ons doden? Dat lijkt buitengewoon raadselachtig en zelfdestructief omdat een bacil die zijn gastheer doodt daardoor zichzelf doodt. (...) Vanuit het standpunt van een ziekteverwekker zijn het slimme evolutionaire strategieën om bacillen te verspreiden.'
Een gedocumenteerd voorbeeld is hoe de Australische boeren de konijnenplaag in 1950 aanpakten. De introductie van de myxomatose roeide in het eerste jaar bijna de konijnenpopulatie uit, op twee promille na. Jaren later is de konijnenbevolking opnieuw aangegroeid tot ongenoegen van de boeren. Het virus evolueerde tot een minder dodelijke variant en verspreidt aldus meer nakomelingen over meer konijnen en houdt zichzelf zo in stand.
Ziektekiemen evolueren door zich op anderen te enten waarbij ze hun slachtoffer willen overleven. Dat 'verspringen' kan passief (salmonella en de verspreiders van de lachziekte wachten rustig af tot iemand het besmette voedsel eet) of actief. Actieve bacillen liften mee via het speeksel van vlooien (pest) of luizen (tyfus), muskieten (malaria) of de tseetseevlieg (slaapziekte). Andere bacillen nemen zelf initiatief en wijzigen de structuur of het gedrag van hun gast zodat die gaat bijdragen tot hun koloniserende verspreiding: openbarstende syfilis-zweren, de huidbeschadiging van de pokken, bacteriewolken bij het hoesten of niezen zoals bij de kinkhoest, cholera die zich via liters diarree per patiënt gezonde watervoorraden besmet, hondsdolheid zet aan tot het onverwacht bijten...
Groet, BW
===
Zondag, 29 maart 2020.
Paul Goossens: 'Als dit land in het virusoffensief overeind blijft, is het dankzij een performant gezondheidssysteem, uitzonderlijke vakkennis en een bewonderenswaardige inzet en verantwoordelijkheidszin van het verplegend personeel.' Blijft de erkenning die ze verdienen beperkt tot een witte doek op ons balkon en een fluitconcert om 20.00 uur?
Triage: een eufemisme voor wie geen beademing krijgt.
Groet, BW
===
Maandag, 30 maart 2020.
De mooiste gevangenis ter wereld
Wij gaan onze derde week huisarrest in. Het lamgeslagen Italië beroert ons meer dan onze eigen regie. In Genua is Italica Grondona ontslagen uit het ziekenhuis. De dame is 102 en geboren ten tijde van de Spaanse griep. In Bergamo gaat de schrijver Benjamin Royaards met zijn gezin de vierde week in. De moed is hem in de schoenen gezonken. Zal ons dat volgende week ook overkomen?Tegen de regels in gaat Royaards bij dageraad toch even wandelen in 'een van de mooiste gevangenissen ter wereld. Maar een gevangenis blijft een gevangenis.' De schrijver is doodmoe. Het trage levensritme sloopt hem en zijn vrouw. Gedwongen nietsdoen is uitputtend. Dagen duren eeuwig en de uren rekken zich eindeloos. als hij boven een boek wil te lezen vallen zijn ogen dicht.
Verveling
Zijn vrouw rust beneden. Ze voelt zich fysiek en mentaal erbarmelijk en vreest dat ze dit niet aankan. Van de oudste kinderen valt de verveling af te lezen. En dan komt de ultieme vraag die we hier (nog) naïef beantwoorden: 'Wat kunnen zij na bijna vier weken huisarrest nog blijven verzinnen om zich de godganse dag mee bezig te houden?' Benjamin Royaards weet het niet. Bij ons weet Ben Weyts het wel. Gelukkig maar. Ben heeft altijd een oplossing, niet?Ik vraag me af waar die neiging naar zekerheid, duidelijkheid en sturing vandaan komt.
- 'Scholen willen deze week duidelijkheid' lees ik.
- 'Leerkrachten en leerlingen gemotiveerd houden.'
- 'Nieuwe leerstof.'
- 'Het grootste probleem is de onzekerheid.'
- 'Hoe sneller we duidelijkheid krijgen, hoe beter.'
- 'Ontvetten en keuzes maken om de eindtermen te realiseren.'
- 'We willen maximaal voorbereid zijn.'
- 'Iedereen is het er ook over eens dat er na de paasvakantie nieuwe leerstof aangeboden moet worden' schrijft Klaas Maenhout. Wel, Klaas mag ik je vragen wie iedereen is? Ik in alle geval niet. Je had het me tenminste s kunnen vragen.
These en antithese. Daar begon deze blog mee. We zijn er nog niet uit.
Groet, BW.
===
Dinsdag, 31 maart 2020.
Besmetting loert
Vandaag stierf een 12 jarig meisje. Het was ruim in de pers aanwezig, te meer ze het jongste slachtoffer in Europa is. Gisteren stond het overlijdensbericht van Isaura Castermans in de krant - ook al het jongste slachtoffer van het land: een verpleegster van dertig lentes. Morgen komt er aan baby van zes weken bij. In de V.S.Ik blijf ik langer dan gewoonlijk hangen bij een interview in De Standaard. Roeland Termote interviewt via de telefoon Frank Snowden, een hoogleraar op pensioen die zich toelegde op de geschiedenis van de geneeskunde.
Snowden woont in het geteisterde Rome en legde in zijn werk een verband tussen de pest in het midden van de veertiende eeuw en het ontstaan van een sterke staat of autoritaire modellen. 'De epidemie versterkte de nood aan een centrale staat en belastingen om pesthuizen in te richten.' Veel mediëvisten zullen het daar niet mee eens zijn, schrijft Jelle Haemers (DS, 1.04.20, p. 33), docent middeleeuwse geschiedenis aan de KUL. De bewering is voor hem zo kort door de bocht dat ze bijna als een vervroegde aprilgrap klinkt.
Vergelijken
Vergelijkingen tussen de pestepidemie en de huidige besmettingsgolf zijn misschien wat van de pot gerukt (zowel in absolute aantallen als wie getroffen is), uit de reacties van mensen en overheden valt wel iets te leren, aldus Haemers. Dat de overheid na de pest de lonen plafonneerde (een logische reactie, nu arbeidskracht schaars werd) trof vooral zwakkere groepen. We lezen Barbara Tuchman: 'De reactie van de wetgevers was onmiddellijke onderdrukking. In een poging de lonen op hetzelfde niveau te houden als voor de pestepidemie, vaardigden de Engelsen in 1349 een verordening uit die iedereen verplichtte voor het zelfde loon te werken als in 1347. Er kwamen straffen voor werkweigeraars, voor het verlaten van een baan met het oog op betere betaling en voor werkgevers die hogere lonen boden.Omdat de verordening was uitgevaardigd toen het parlement niet in zitting was, werd die in 1351 herhaald als het Statuut van de Werklieden.' Het Statuut poogde het systeem te bestendigen en zou tot in de twintigste eeuw gelden en de vakbondsinitiatieven bestrijden. Dat was de situatie in Engeland. Het rechtsgebied rond Parijs reageerde realistischer op de schaarse arbeid. Daar waren loonsverhogingen toegestaan voor zover die niet meer dan een derde waren boven het vroegere loon. Noch de Engelse, noch de Franse overheid slaagde er niet in de loonplafonnering af te dwingen. Het Engelse parlement vermeldt overtredingen in 1352 van werklui die lonen uitgekeerd krijgen die twee- tot driemaal zo hoog zijn als voor de epidemie en werkgevers die ze betalen. Elke stad richtte schandblokken op als straf voor overtreders. In 1360 verstrengt het systeem: boetes worden omgezet in gevangenschap. Voortvluchtige werklieden worden vogelvrij verklaard en bij hun arrestatie worden ze gebrandmerkt met de F van fugitive (voortvluchtige) of mogelijk van falsity (valsheid).
Valt dit gelijk te stellen met een sterkere, autoritaire staat of met een poging daartoe? In de negentiende eeuw doet zich met de choleraplaag iets gelijkaardigs voor, zegt Snowden. De 'Sanitary mouvement' installeerde toiletten, badkamers, loodgieterij en andere hygiënische maatregelen toen duidelijk werd dat de arbeidersklasse en de armen uitgroeiden tot een gevaar voor de klassen die hoger op de ladder stonden. Snowden vermeldt er niet bij dat deze operatie gepaard gaat met de creatie van de politie zoals we ze nu kennen, het bouwen van gevangenissen en de blijvende onderdrukking van het proletariaat. Ook dat is een sterke, autoritaire reactie.
Groet, BW
===
Woensdag, 1 april 2020.
- Stakingen bij het personeel van Delhaise
- Stakingsaanzeggingen bij de politie naar aanleiding van Magie's mondmaskermalaise
Een paar steden genieten onze aandacht. Met Berlijn en met New York hebben we een bijzondere band. Ik kwam terug uit Berlijn op 13 maart toen de crisis hier uitbrak en in augustus willen mijn vrouw, Achiel en Marie naar de stad die tot nu toe nooit sliep.
Groet, BW.
===
- Stakingsaanzeggingen bij de politie naar aanleiding van Magie's mondmaskermalaise
Een paar steden genieten onze aandacht. Met Berlijn en met New York hebben we een bijzondere band. Ik kwam terug uit Berlijn op 13 maart toen de crisis hier uitbrak en in augustus willen mijn vrouw, Achiel en Marie naar de stad die tot nu toe nooit sliep.
Groet, BW.
===
Vrijdag, 3 april 2020.
Week 4:
- Vrijdag 03.04: 1143 = + 132
- Zaterdag 04.04: 1283 = + 140
- Zondag 05.04: 1447 = + 163
- Maandag 06.04: 1632 = + 185
- Dinsdag 07.04: 2035 = + 162 (+ 241 weekcorrectie)
- Woensdag 08.04: 2240 = + 105
- Donderdag 09.04: 2523 = + 283
Groet, BW.
===
En dan lees ik dit.
'De rozen in mijn vaas zijn langzaam aan het sterven. De bloemenwinkel in de straat heeft de deuren gesloten. (...) Ik sta weinig stil bij de dood. De onophoudelijke nieuwsstroom met dodentallen blijft abstract en dringt niet echt tot me door. De eindigheid waarmee ik vertrouwd ben, is die van bloemen, liefdes en weekcolumns. Zoals Prediker zegt: Alles heeft zijn tijd. "Er is een tijd om te baren en een tijd om te sterven. Een tijd om te huilen en een tijd op te lachten. Een tijd om te rouwen ene een tijd om te dansen."
Zo beschrijft Selm Wenselaers - een historica, een conservator en dramaturg haar gevoel vandaag in D.S.
Alles heeft zijn tijd.
Op 18 april kocht ik nieuwe rozen. Een hele hoop, voor meer dan honderd euro. Waar ik ze zal planten is nog een raadsel.
Groet, BW.
===
Zaterdag, 4 april 2020.
De rozen sterven
In ons huis-tuin-keukenboek staat een tip. Dit is het moment om de rozen te snoeien. Ik zoek mijn favoriete snoeischaar in het rommeltje van mijn tuinhuis. Dat duurt even. Een bloem heb ik nog niet gezien, maar de planten dienen ingesnoeid, dat is begin april even duidelijk als de druivelaar begin februari. Dat wel.En dan lees ik dit.
'De rozen in mijn vaas zijn langzaam aan het sterven. De bloemenwinkel in de straat heeft de deuren gesloten. (...) Ik sta weinig stil bij de dood. De onophoudelijke nieuwsstroom met dodentallen blijft abstract en dringt niet echt tot me door. De eindigheid waarmee ik vertrouwd ben, is die van bloemen, liefdes en weekcolumns. Zoals Prediker zegt: Alles heeft zijn tijd. "Er is een tijd om te baren en een tijd om te sterven. Een tijd om te huilen en een tijd op te lachten. Een tijd om te rouwen ene een tijd om te dansen."
Zo beschrijft Selm Wenselaers - een historica, een conservator en dramaturg haar gevoel vandaag in D.S.
Alles heeft zijn tijd.
Op 18 april kocht ik nieuwe rozen. Een hele hoop, voor meer dan honderd euro. Waar ik ze zal planten is nog een raadsel.
Groet, BW.
===
Maandag, 6 april 2020.
Ziektes zijn zwaarwichtiger dan zwaarden bij botsende beschavingen
Al vroeg in de zestiende eeuw, nog voor we het nieuwe
continent Amerika gingen noemen, verspreidden de Europese en Aziatische
ziektekiemen zich er, met een snelheid die zelfs de Spaanse veroveraars op hun
paarden niet konden bijhouden. Aangevoerd door kolonisten en conquistadores die
zich aanvankelijk van geen kwaad bewust waren, plaveiden de pokkenepidemie en
andere ziekten het pad voor de Europese expansie en dominantie. Indianen overleden
sneller op hun ziekbed en in grotere aantallen dan hun collega’s op het
slagveld. Wapengekletter was vaak onnodig. Dichtbevolkte Indiaanse koninkrijken
en gesofisticeerde gemeenschappen verdwenen voor de Europeanen er neerstreken. Het
spoor van de ziektekiemen is te volgen van Columbia, de Mississippivallei en
Mexico naar Panama en Zuid-Amerika.
Als Columbus op Hispaniola (nu Haïti en de Dominicaanse Republiek) aan land gaat, treft hij
er de Arowakken. Hij merkt snel dat ze waardeloos zijn, noch als slaaf in de
mijnbouw, noch als knecht in de landbouw. Hun weerstand tegen de Europese
pokken en mazelen is nihil en decimeert hen snel. Tegen 1512 – twee decennia na
de ontdekking van Columbus is het aantal Arowakken geslonken van een miljoen
naar veertig duizend. En nog eens dertig jaar later, als Hernando De Soto in
1540 als eerste Europeaan door de vruchtbare Mississipivallei trekt, treft hij
lege Indianensteden aan. Ze zijn al twee verlaten.
Hernan Cortés, een schoolvoorbeeld
De Europese vuurkracht en de zwaarden zijn niet te onderschatten
bij de verovering van Amerika, maar zonder deze ziektekiemen, is de verovering
een ander verhaal. De geheimzinnige ziekte breekt behalve veel Indiaanse levens
ook het verzet en het moreel van de overlevenden en bevestigt de
Spanjaarden daadwerkelijk in hun goddelijke onoverwinnelijkheid.
In 1519 landt Hernan Cortés met zeshonderd troepen op de
Mexicaanse kust om het Azteekse keizerrijk aan zijn heerschappij te
onderwerpen. Het plan is ambitieus. Cortés zal het opnemen tegen een
militaristische miljoenenmaatschappij met een handvol mannen. Hij bereikt de
hoofdstad Tenochtitlan en baant zich met een verlies van ‘slechts’ twee-derde
van zijn mannen een weg terug naar zijn schepen. Dit succes realiseerde hij
door zijn militaire slagkracht van zwaarden, een handvol kanonnen, stalen
harnassen, helmen en paarden in combinatie met de Indiaanse naïviteit. Bij een
tweede aanval zijn de Azteken alert en verdedigden ze standvastig, straat na
straat. Een onverwachte verrassing bevoordeelt de Spanjaarden: een besmette
Cubaanse slaaf veroorzaakt er een epidemie. Op korte termijn sterf bijna de
helft van de twintig miljoen Azteken aan pokken. Een eeuw later is de
Mexicaanse bevolking vrijwel verdwenen. Minder dan tien procent (1,6 miljoen
Indianen) hield stand.
Francisco Pizarro, de beste leerling
Wat in 1520 in het Aztekenrijk gebeurde, herhaalt zich een
decennium later in Peru. De ontmoeting tussen veroveraar Pizarro en zijn
legertje van 168 soldaten (106 infanteristen en 62 te paard) met de Incakeizer
en zonnegod Atahuallpa is nog straffer dan het verhaal van Cortés. Net zoals zijn
collega Cortés vertegenwoordigt Pizarro het heilige Roomse rijk van Karel V, demachtigste vorst van Europa, die ook over onze Nederlanden heerst. Aanvankelijk
ziet er niets naar uit dat Pizarro het zal redden. Hij staat met een troepje
soldaten op onbekend terrein, onbekend met de plaatselijke gebruiken, onbekend
met de taal. Zijn meest nabije steuntroepen bevinden zich zestienhonderd
kilometer verderop. Atahuallpa staat in het centrum van zijn rijk en is omringd
door miljoenen onderdanen en een leger van 80.000 soldaten. De locatie van de
confrontatie? De stad Cajamarca. Pizarro’s soldaten getuigen dat ze bang en
verward zijn als ze het gebied intrekken. Angst tonen of rechtsomkeer maken behoort
niet tot de opties. Hun Indianengidsen zouden hen doden als zwakheid of onzekerheid
bovendrijven. Dus doen ze alsof ze vol goede moed zijn.
Dat de besmettingen en de sterfte onder de Inca’s het grootste
werk deels deden, kwam maar bij weinig Spanjaarden op. Nog voor ze een Inca
zien leidden de pokken er tot een catastrofale crisis in het hoogst ontwikkelde
rijk van de Nieuwe Wereld: een burgeroorlog. En dat tot genoegen van Pizarro.
Cajamarca
Als Pizarro de eeuwenoude Incastad Cajamarca nadert, ziet
hij in de verte, aan de voet van de bergen het kamp van Atahuallpa. Een van
zijn schrijvers, duidelijk onder de indruk noteert: ‘Een prachtige stad, vol tenten.
(…) Tot nu toe zagen we in Indië nooit zoiets.’
Merk op: ze spreken over Indië. Het is 1532. Veertig jaar
eerder zette Columbus op dit continent voor het eerst voet aan wal. De
tijdgenoten van Columbus, noch in Spanje, noch in Italië, noch in Frankrijk
realiseren zich nauwelijks het belang van het jaartal dat nu in de
geschiedenisboeken staat: 1492. In 1534 komen Christoffel Columbus en AmerigoVespucci niet voor op de lijst van ontdekkingsontdekkers. Die vermelden Cabral
en Marco Polo. Noch Niccolo Machiavelli noch Lodovico Guicciardini schrijven over 1492. Het
duurt tot na 1538 voor de term ‘Amerika’ ingang vindt bij de publicatie van
Mercators kaart die met ‘Terra Americi’ het hele continent benoemt. Terra
Americi gaat terug op Amerigo Vespuccis populaire brieven over de Nieuwe Wereld.
Deze ‘Mundus Novus’ beschreef hij als een vruchtbaar en schoon continent.
Amerigo’s brieven verkochten als zoete broodjes en overtuigden de Europeaan dat
het nieuwe Westen geen deel van Indië was. De Duitse cartograaf Martin Waldseemüller noemde het ontdekte land in 1507 naar Vespucci op zijn kaart
Universalis Cosmographiae. Mercator nam het over en institutionaliseerde het
begrip.
Maar dit terzijde. Het is 16 november 1532. Na het kamp en
de stad zorgvuldig te observeren, trekken ze de vallei in en gaan ze de stad
in. En we zijn in Indië waar de Incakeizer zich in een mum van tijd gevangen
laat zetten. In een mum van tijd slachten de Spanjaarden een leger af dat meer
dan vijfhonderd keer zo groot is af. Niet één Spanjaard laat het leven. Ooggetuigenverslagen
documenteren ons tot op vandaag wat daar – binnenkort vijfhonderd jaar geleden
– gebeurde.
Hoe zullen we dat herdenken?
En hoe het allemaal gebeurde, dat vertel ik je straks.
Groet, BW
===
Dinsdag, 7 april 2020.
Cluedo in Kortrijk
Ze spelen Cluedo. Met drie kids zittend op het terras, vergezeld van zon en ozon. Allen de Ouzo ontbreekt, zonnebrillen op. Als Men in Black. Het moordmysteriespel doet mij niet denken aan de zomer. Gure wind, blikseminslagen en een hagelregen op de luiken. Dat ja, dat is hoe ik mij een moordmysterie voorstel. Koplampen in een koud blauwe, kille nacht. Autobanden die kraken op het grevel. Voetstappen. Een onverwachte bonk op de kasteeldeur. Iemand zoekt onderdak. Een kaarsrechte butler laat de noodzoekendenonchalant binnen. Pas achteraf blijken de misdadige bedoelingen, een tuinman slaat het tafereel gade en rookt een sigaret. Enfin. Ik moet hen het spel uitleggen, ze speelden het nooit eerder. Tieners dus. Hun spelkeuze is niet toevallig. Ik vertelde hen over onze oude ex-buurman - de negentigjarige dokter specialist Frans Debaillie die er nu niet meer is. Zaterdag vond zijn zoon Tom hem in een plas bloed, bij de trappen aan het portaal van zijn Kortrijks kasteel. Hoogmosser zo heet het. Speurders kwamen snel tot de pijnlijke conclusie: de man is gewelddadig omgekomen. Voor alle duidelijkheid: ik woon niet in die buurt. Mijn ex-buurman verliet Lichtervelde vele decennia geleden.
Ik leer de specialist neus, keel en oren in 2013 kennen na de dood van zijn zus - mijn buurvrouw. Agnes bleef haar lange leven wel in Lichtervelde, stierf op 83 jarige leefijd en liet en passant de oudst functionerende dorpsbioscoop in het land na. Een cultureel relict waarvoor gewone mensen hun pet afnemen. Omhooggevallen gevallen nemen er hun hoed voor af. Tot op heden bestaat de bioscoop. Dankzij een handvol
dorpsgenoten die hun spaarcentjes samen legden om haar erfenis van de sloop te redden.
Agnes bleef kinderloos en ongehuwd. De dokter niet. Hij huwde Annie Cambien. Annie is één van de vele dochters van Victor Cambien (1887-1961), een Kortrijkzaan met een
biografie die nog te schrijven is. Het koppel Annie en Frans zette een zoon op de wereld: Tom. Nu is die 56. Sinds kort woont hij terug thuis en werkt er als tuinman en butler.
Haantje
In de
cinematuin - het verlengde van mijn eigen achtertuin - spreek ik Frans Debaillie
voor het eerst. Als fitte tachtiger wijst hij de Lichterveldse kerktoren aan. ‘Let
op het haantje’ zegt hij alsof hij stiekem een geheim wil verklappen. ‘Je kan het met het blote oog niet zien maar het zit
vol kogelinslagen. Thuis, hier in de cinema dus, lag een oude Duitse
Mauser. Als vader en moeder van huis weg waren, doorgaans op zaterdag in de
vooravond beschoten we beurtelings de haan. We waren met ons vijven: vier broers en één zus. Georges, de oudste werd priester en huwde later, dan kam ik, Paul werd huisarts, daarna kwam Raf en Agnes werd filmdiva.' Hij wijst opnieuw naar de haan. 'Als je zijn staart kon raken dan
draaide hij als een tol om zijn as.’ Later stopt een kameraad me een foto toe. Een bijna close-up
van het haantje… met jawel kogelgaten.
Met dank aan Jan Van Antwerpen voor de foto. ‘Let op de kogelinslagen’ zei de dokter. ‘Met een Mauser schoten we beurtelings. Als je zijn staart raakte dan draaide hij als een tol om zijn as.’
Déjà vue
Wat deze arts met de geschiedenis te maken heeft? Alles. Hij was geschiedenis. Ambtenaren van de stad Kortrijk interviewden hem, want zo'n spraakwaterval en encyclopedie kom je niet elke dag tegen.
Op Open Monumentendag 2018 zie ik dokter Frans terug. We zijn beiden bij de organisatie betrokken. Op de persconferentie die bij hem op het kasteel doorgaat, bezorgt een foto van zijn inspirerende vader – de oprichter van cinema De Keizer in Lichtervelde - me een déjà vue. Die foto ken ik van bij mijn buurvrouw.
Ik vraag me af hoe vaak mijn buurvrouw hier op het kasteel is geweest. Hoe vaak Agnes haar Citroën met luchtvering de oprit opreed en die trots (want dat was ze als het over haar broer ging) voor de trappen parkeerde. Het kasteel is van recente datum, maar straalt dat nauwelijks uit. Het is in 1946 gebouwd onder leiding van de architect Jos Boucquillon. Ook die wacht op een Wikipediapagina. Wie de hall binnenwandelt kan niet om een andere familiefoto heen. De familie van de vrouw van Frans: Annie Cambien.
Haantje
In de cinematuin - het verlengde van mijn eigen achtertuin - spreek ik Frans Debaillie voor het eerst. Als fitte tachtiger wijst hij de Lichterveldse kerktoren aan. ‘Let op het haantje’ zegt hij alsof hij stiekem een geheim wil verklappen. ‘Je kan het met het blote oog niet zien maar het zit vol kogelinslagen. Thuis, hier in de cinema dus, lag een oude Duitse Mauser. Als vader en moeder van huis weg waren, doorgaans op zaterdag in de vooravond beschoten we beurtelings de haan. We waren met ons vijven: vier broers en één zus. Georges, de oudste werd priester en huwde later, dan kam ik, Paul werd huisarts, daarna kwam Raf en Agnes werd filmdiva.' Hij wijst opnieuw naar de haan. 'Als je zijn staart kon raken dan draaide hij als een tol om zijn as.’ Later stopt een kameraad me een foto toe. Een bijna close-up van het haantje… met jawel kogelgaten. |
| Met dank aan Jan Van Antwerpen voor de foto. ‘Let op de kogelinslagen’ zei de dokter. ‘Met een Mauser schoten we beurtelings. Als je zijn staart raakte dan draaide hij als een tol om zijn as.’ |
Déjà vue
Wat deze arts met de geschiedenis te maken heeft? Alles. Hij was geschiedenis. Ambtenaren van de stad Kortrijk interviewden hem, want zo'n spraakwaterval en encyclopedie kom je niet elke dag tegen.
Op Open Monumentendag 2018 zie ik dokter Frans terug. We zijn beiden bij de organisatie betrokken. Op de persconferentie die bij hem op het kasteel doorgaat, bezorgt een foto van zijn inspirerende vader – de oprichter van cinema De Keizer in Lichtervelde - me een déjà vue. Die foto ken ik van bij mijn buurvrouw.
Ik vraag me af hoe vaak mijn buurvrouw hier op het kasteel is geweest. Hoe vaak Agnes haar Citroën met luchtvering de oprit opreed en die trots (want dat was ze als het over haar broer ging) voor de trappen parkeerde. Het kasteel is van recente datum, maar straalt dat nauwelijks uit. Het is in 1946 gebouwd onder leiding van de architect Jos Boucquillon. Ook die wacht op een Wikipediapagina. Wie de hall binnenwandelt kan niet om een andere familiefoto heen. De familie van de vrouw van Frans: Annie Cambien.
Op Open Monumentendag 2018 zie ik dokter Frans terug. We zijn beiden bij de organisatie betrokken. Op de persconferentie die bij hem op het kasteel doorgaat, bezorgt een foto van zijn inspirerende vader – de oprichter van cinema De Keizer in Lichtervelde - me een déjà vue. Die foto ken ik van bij mijn buurvrouw.
Ik vraag me af hoe vaak mijn buurvrouw hier op het kasteel is geweest. Hoe vaak Agnes haar Citroën met luchtvering de oprit opreed en die trots (want dat was ze als het over haar broer ging) voor de trappen parkeerde. Het kasteel is van recente datum, maar straalt dat nauwelijks uit. Het is in 1946 gebouwd onder leiding van de architect Jos Boucquillon. Ook die wacht op een Wikipediapagina. Wie de hall binnenwandelt kan niet om een andere familiefoto heen. De familie van de vrouw van Frans: Annie Cambien.
 |
| 1942. Niet kijken naar de fotograaf, linksop marcheren. Annie Cambien, de latere vrouw van dokter Debaillie staat op de eerste rij. Rechts naast haar Evelyne en achter haar de broers Stefaan en Ignace. Twee jaar later laten tijdens een bombardement op Kortrijk zes kinderen van dit gezin en hun gouvernante het leven. |
Op een plek in de inkomhal waar je niet naast kan kijken toont een foto een welgesteld Kortrijks gezin. Het jaartal is 1942. Ze kijken voor de gelegenheid niet naar de fotograaf, ze kijken en lijken linksop op te marcheren, opdat de kijker de gezichten van links naar rechts zou lezen. Annie Cambien, de latere vrouw van dokter Debaillie is nog een schoolkind en staat helemaal op de eerste rij. Naast haar staat Evelyne en achter haar de broers Stefaan en Ignace. Dan volgt de moeder – mevrouw Cambien met aan haar hand Filiep. Vader die op de rechterkant van de foto staat is omgeven door de rest van de kroost: Therese, Sabine, Bernard links van hem en Francis rechts van hem. Voor hem staat nog een kinderwagen met daarin Cecile en ernaast Catherine. Een gezin van elf kinderen met een bijzonder tragisch einde. Tijdens een ongemeen hard bombardement – noodzakelijk om de landing in Normandië te doen lukken aldus de geallieerden op zondag 26 maart 1944 lieten hier zes kinderen met hun gouvernante het leven.
Tijdens de
Open Monumentendag beleidt een stadsgids ons door het domein en het kasteel.
Veel van haar voorbereide verhaal kan ze niet brengen. Dokter Debaillie
onderbreekt haar telkens weer ze iets schijnt te vergeten. 'Je moet nog eens
passeren' zei hij me toen. En ik was dat van plan.
Dokter Black
Cluedo. Terwijl de geallieerden hun bommen over Kortrijk uitstrooien, bedenkt een zekere Anthony E. Pratt het spel Cluedo. Als de oorlog voorbij is, de villa heropgebouwd is en de rouw in volle gang is, brengt Waddington's Games het spel uit. Alles draait er om de moord op dokter Black in een kasteeldomein dat aardig goed op dat in Kortrijk lijkt. Onze detective Achiel kruipt in de rol van dominee Groenewoud, detective Marie is mevrouw Blaauw van Dreaet en Cyriel is kolonel Van Geelen. Benieuwd wat ze zullen ontdekken. Heeft de butler het gedaan? De tuinman misschien?
Tom ontkent
achter de moord te zitten. Hij woonde sinds enkele jaren terug thuis bij zijn vader en werkte er als tuinman. En butler. Lees hier het artikel uit D.S. van 7 april 2020.
Groet, BW.
Groet, BW.
===
Zaterdag tot maandag,
11-13 april 2020.
Een camion zout bij de Aldi
Het boodschappenlijstje is langer dan anders. Vanavond gaan de supermarkten in lockdown, niet omdat ze mogen, maar omdat ze moeten: het is Pasen. We hebben nood aan een feestelijk overlevingspakket voor paaszaterdag, Pasen en paasmaandag. De wachtrijen aan de supermarkten zijn navenant. Aan de Lidl in Lichtervelde rij ik de rij wachtenden voorbij. Geen sympathiek praatje met de bewaker die ik stilaan leer kennen en waarover ik binnenkort misschien een boek kan schrijven. De man kent ondertussen heel Lichtervelde en Lichtervelde hem. Een kandidaat burgemeester!
Week 5:
- Vrijdag 10.04: + 462
- Zaterdag 11.04: + 327
- Zondag 12.04: + 268
- Maandag 13.04: + 303 = 3903
- Dinsdag 14.04: + 262
- Woensdag 15.04: + 283
- Donderdag 16.04: + 417
Zaterdag, 11 april 2020.
'Een vergelijking van het aantal besmettingen tussen landen is een beetje onkies' schreef Karin De Ruyter, de ombudsvrouw van De Standaard al op 21 maart. 'Het gaat niet om een landencompetitie.' Waarom ik de cijfers van België bijhoud? Ik weet het niet. Misschien is dit onze enige houvast. Maar het lijstje brengt geen zekerheden, laat staan dat er een voorspelbaarheid in zou steken.
De Aldi in Torhout
De persconferentie rond de klok van elf is voor velen een rituele gebeurtenis. Als ik zaterdag in de Aldi van Torhout mijn inkopen doe gaan mensen in de wachtrij spontaan online om de nieuwe cijfers te vernemen. Cijfers die we met een camion zout moeten nemen. Ze zijn in het beste geval scheefgetrokken, in het slechtste misleidend. Waarom zijn de cijfers een illusie?- Alle landen hanteren eigen regels/criteria voor het tot stand komen van de getallen.
- Wij tellen ook onze doden in de WoonZorgCentra, veel landen doen dat niet.
- Het virus verspreidt zich niet 'nationaal' maar regionaal.
- Deze landen bestaan uit regio's of provincies die een verschillende bevolkingsdichtheid tonen, andere reispatronen kennen en demografisch in leeftijd verschillen.
- Wie en hoeveel mensen zijn getest? Met welke test en wat is de nauwkeurigheid van die test? De test geeft tot dertig procent vals negatieven.
- Wat is het werkelijke aantal besmettingen, in hoeverre heeft de overheid daar zicht op?
- Waarom becijfert men de dodentol ten aanzien van een populatie van een land en niet in vergelijking met de bevolkingsdichtheid van een bepaald gebied?
- Hoe zit het met het verschil tussen absolute en relatieve cijfers? De eerste tonen of de epidemie exponentieel verloopt, de tweede tonen de kracht of de opnamecapaciteit van de gezondheidszorg.
- In rusthuizen waar Corona opdook noteren artsen sneller Corona als doodsoorzaak. In rusthuizen waar Corona niet opdook, doet men het niet. In beide gevallen kan het fout zijn.
Leidt dit alles tot een onderschatting of een overschatting van het werkelijke aantal besmettingen/overdrachten/overlijdens? Een grafiek op donderdag 16 april toont dat België nu het tweede land is met het meeste aantal overlijdens per miljoen inwoners. Met 383 doden hebben we Italië (358) ingehaald. Alleen Spanje doet het nog slechter: 397.
Enfin, ik sta nog altijd in de rij.
Groet, BW.
===
Dinsdag, 14 april 2020.
Geschiedenis op de kaart
Het neokapitalisme laat zich niet rijmen met historisch inzicht. Wie achterom kijkt dreigt naast zijn kapitalistische objectieven te grijpen. Cornona gaf de beroepsgroep zijn status van verhalenverteller of dorpswijze terug. Verhalen en wijsheid zijn ‘goederen’ die zich niet in winkelketens laten verkopen. Hooguit bij een kruidenier. Hoor ik daar een opleving van de lokale economie? Of is het dorpsgeroddel?
Sokkel
Het idee om de historicus op een sokkel te plaatsten is een (bij het haar gerukt) idee uit de negentiende eeuw. Toenmalige historici neigden de geschiedenis te interpreteren als een vooruitgang op de barbarij waarbij landbouw, metaalbewerking, het schrift en de geneeskunde een prominente rol spelen. Leren uit het verleden was de boodschap.Maar toch, het is een plezier om te zien. Vrijwel dagelijks duiken er in de kranten historische vergelijkingen op. Geen enkele historische periode wordt vergeten: prehistorie, oudheid, middeleeuwen, nieuwe tijd, nieuwste tijd...
De kudde en de groep
Zo kom ik te weten dat de nomadische mens weinig epidemische last had. Gezien hun groepsgrootte (een nomadengroep telde gemiddeld dertig kuddedieren) kan dit niet anders. Dit in tegenstelling tot de vroege boerengemeenschappen die tienduizend jaar geleden dicht bij de feces van hun vee gaan leven. Sinds de sedentatie is het verband tussen ziekte en dierendomesticatie zonneklaar: griep komt van varkens en eenden. Mazelen, pokken en tbc van rundvee, de kinkhoest van varkens en honden, malaria, de ‘slechte lucht’ van gevogelte. Dat samenleven tussen mens, dier en bacterie maakte ons kwetsbaar én weerbaar: we bouwden we weerstand op. Dat is de prehistorie, een vakgebied dat voor archeologen. De uitvinding van het schrift loodst ons de ‘echte’ geschiedenis binnen en voorwaar: de Westerse literatuur start met een epidemie. Al na tien verzen doet de pest zijn intrede in Homerus’ Illeas.Jan Swinkels, een leerkracht geschiedenis schreef in mijn ogen misschien wel het origineelste cursiefje in De Standaard. We zijn inmiddels in de periode die bekend staat als de overgang van de oudheid naar de middeleeuwen. Het jaartal is 313. Sinds dat jaar geniet het Christendom een plaats tussen de andere godsdiensten van het Romeinse rijk. Niet dat er van dan af geen missionarissen meer vervolgd worden, maar de aanhang van deze nieuwe levenswijze (gemeenschapsgevoel en solidariteit van miskende groepen versus een ongebreideld egoïsme) schept verwachtingen. Op gevaar voor het eigen leven blijven de Christenen zieken verzorgen, en dat zonder onderscheid: ras, taal, geloof spelen geen rol. De kerkgeschiedenis Ekklèsiastikè Historia van Eusebius is duidelijk: ‘De Christenen zijn de enigen, die bij zulke rampen [pokken in 165, mazelen in 251] hun medegevoel en naastenliefde metterdaad tonen. Sommigen wijden zich dag in, dag uit aan de verzorging en begraving van de ontelbare lijken waar niemand anders zich om bekommert.’ Dat in tegenstelling tot het gedrag van de heidenen, die de leden van hun familie ‘halfdood op straat werpen’.
Groet, BW.
===
Woensdag 15 april, 2020.
Ik lijk wel iets te hebben met de dood dezer dagen. Of is dat niet uitzonderlijk? In ons dorp valt de eerste BL, een bekende
Lichterveldenaar. Voor zover ik weet. Jeroom van Gierdegom, een
amateurregisseur bij één van onze plaatselijke toneelkringen. We waren elkaar
stil genegen.
Groet, BW.
===
===
Vrijdag 17 april, 2020.
Week 6:
- Vrijdag 17.04: + 313
- Zaterdag 18.04: + 290
- Zondag 19.04: + 230
- Maandag 20.04: + 168
- Dinsdag 21.04: + 170
- Woensdag 22.04: + 266
- Donderdag 23.04: + 230
Week 7:
- Vrijdag 24.04: + 190
- Zaterdag 25.04: + 240
- Zondag 26.04: + 174
- Maandag 27.04: + 113
- Dinsdag 28.04: + 134
- Woensdag 29.04:
- Donderdag 30.04:
Week 8:
Bronnen
- ALBERT CAMUS, vertaald door Jan Pieter van der Sterre. De pest. De Bezige Bij, Antwerpen, 1992.
- JOHAN J. MATTELAER. Op en rond de Pottelberg. Een wijk van mensen, De Korf, Kortrijk, 2018.
- JACQUES ATTALI, vertaald door Tonja Kivits. 1492. Schuyt & Co, Haarlem, 1992.
- JARED DIAMOND, vertaald door Conny Sykora. Zwaarden, paarden en ziektekiemen. Waarom Europeanen en Aziaten de wereld domineren, Het Spectrum, Utrecht, 2000.
- BARBARA TUCHMAN, vertaald door J.C. Sliedrecht-Smit. De waanzinnige veertiende eeuw. Agon, Amsterdam, 1990. Over de loonplafonering in Parijs en Engeland, zie p. 147-148.
- De Standaard van de afgelopen maanden.
- Een nieuwe: https://www.kb.nl/nieuws/2020/archief-ad-en-150000-andere-kranten-toegevoegd-aan-delpher.
